.Spis treści modułu:
- Prawda i dramaturgia
- Świat przedstawiony w reportażu
- Reporter widzialny a niewidzialny
- Konstruowanie dramaturgiczne = sztuka wyboru
- Modele dramaturgiczne
Opracowała: Katarzyna Michalak
Prawda i dramaturgia
To sposób przedstawienia tematu, czyli JAK HISTORIA JEST OPOWIEDZIANA.
To coś, co sprawia, że historia nas uwodzi, pochłania czy po prostu wciąga.
Reportaż łączy w sobie dramaturgię rzeczywistości z dramaturgią fikcji literackiej. KONSTRUUJEMY NA NASZE POTRZEBY NOWĄ DRAMATURGIĘ po to, by odbiorca mógł dane zjawisko/sytuację/konflikt lepiej zrozumieć oraz przeżyć je emocjonalnie i estetycznie.
Nie znaczy to jednak, że reporter może zmieniać fakty, aby lepiej wpasowały się w jego wizję historii. Z takich eksperymentów powstają opowiadania lub powieści. Jednym z ze znanych i bardzo dobrych ćwiczeń w creative writing czyli w warsztatach twórczego opisania, jest rozwijanie historii zaczerpniętej z interesującego newsa.
Po przeczytaniu/wysłuchaniu/obejrzeniu reportażu odbiorca powinien być po wrażeniem historii, czuć, że myśli o czymś w sposób, w jaki nigdy wcześniej nie myślał. Jednakże reporter przedstawia historię, która się wydarzyła i musi bazować na faktach.
W wyrazie „dramaturgia” zawarte jest słowo DRAMAT, które prowadzi nas w stronę teatralnej sceny. Istotnie, reportaż (szczególnie radiowy) ma wiele wspólnego z dramatem scenicznym, ale także z poezją (przez skondensowanie świata przedstawionego).
Świat przedstawiony w reportażu
Świat przedstawiony jest opisywany poprzez działania i wypowiedzi w pełni usamodzielnionych postaci.
Akcja ma ustalony tok przebiegu
– od otwarcia/przedstawienia konfliktu i postaci,
– poprzez rozwinięcie,
– punkt zwrotny,
– punkt kulminacyjny,
– a skończywszy na rozwiązaniu.
Postacie występujące w dramacie/reportażu są charakteryzowane poprzez czyny i słowa, które wypowiadają (charakterystyka pośrednia), a ich wzajemne relacje ustalane są poprzez ich udział w akcji.
Reportaż składa się z kilku/kilkunastu sekwencji – jednostek kompozycyjnych.
Są nimi monologi i dialogi lub „sceny” przedstawiające bohaterów w działaniu.
Ważną rolę odgrywa muzyka i niekiedy (w polskim reportażu niezbyt często) – odautorska narracja.
W reportażu filmowym elementy te będą wzmacniane przez obrazy.
W przypadku reportażu pisanego, nadrzędną rolę odegra słowo, które będzie pełnić rolę obrazu i dźwięku jednocześnie.
Dlatego należy pamiętać, o używaniu wszystkich zmysłów przez reportera.
Reporter widzialny a niewidzialny
Autor w reportażu może się ujawnić lub nie.
– reporter widzialny (odpowiednik narracji 1-osobowej w powieści czy opowiadaniu) jest zawsze częścią świata przedstawionego: mamy z nim do czynienia, jeśli słyszymy pierwszoosobową narrację albo chociażby pytania zadawane przez autora/reportera (reportaż poszukujący, śledczy).
– reporter niewidzialny (odpowiednik narracji 3-osobowej) : chowa się za głosami bohaterów (w monologu, w reportażu o wyrazistej fabule, w kolażu dźwiękowym).
Decyzję o byciu widzialnym lub nie podejmujemy jeszcze przed nagraniem, tak by wiedzieć jak zadawać pytania: jeśli pozostawimy w audycji pytanie wypowiadane przez autora, to co powie bohater brzmi jak odpowiedź, nie zaś samodzielna wypowiedź. Reporter towarzyszy, a nie tylko podgląda.
KONSTRUOWANIE DRAMATURGICZNE = SZTUKA WYBORU
Tak naprawdę każda osoba może opowiedzieć tę samą historię zupełnie inaczej.
Arystoteles w Poetyce powiedział, że dramat (tragedia) musi zawierać; akt I, akt II, akt III (wstęp, rozwinięcie, zakończenie).
Dziś wiemy, że w strukturze opowieści ta kolejność (chronologia) może być przemieszana – chociażby przez zastosowanie retrospekcji.
Przystępując do konstruowania dramaturgicznego – do układania puzzli, z których złoży się opowieść – warto wyobrazić sobie, Z CZYM CHCĘ POZOSTAWIĆ MOJEGO ODBIORCĘ.
Chciałoby się zacytować starożytnych: Cokolwiek czynisz, czyń rozważnie i patrz końca.
Myśl o zakończeniu, o ostatnim zdaniu, kadrze, dźwięku powinna towarzyszyć autorowi przez cały proces budowania napięcia dramaturgicznego.
Początek – powinien charakteryzować się intensywnością obrazu, ma zaskakiwać, uwodzić, frapować, a także sugerować, o czym jest opowieść.
Prezentacja bohaterów i konfliktu – poznajemy protagonistów i antagonistów głównej postaci (podmiotu); cel do którego dąży (patrz moduł 2 – AKTANT MODEL).
Punkt zwrotny – takie miejsce w strukturze opowieści, z którego nie można już zawrócić, bo prowadzi nas nieuchronnie ku kulminacji; zazwyczaj występuje tuż przed środkiem akcji, w środku, lub tuż za.
Punkt kulminacyjny – moment największego zaskoczenia/napięcia emocjonalnego/wzruszenia.
Zakończenie – rozładowanie napięcia, puenta, epilog.
Modele dramaturgiczne
Linearny (model hollywoodzki) – porządek chronologiczny w przedstawieniu konfliktu, zdarzenia wiodą nas ku rozstrzygnięciu w punkcie kulminacyjnym.
Model cyrkularny – często identyfikujemy się z opowiadaczem historii, przemieszczamy się swobodnie ze sceny do sceny, każda jest spojrzeniem z nowej perspektywy. Napięcie jest budowane poprzez zaskakiwanie ciągle nowymi kątami widzenia, nowymi aspektami, zwrotami akcji. Każda ze scen ma własna, wewnętrzna dramaturgię. Jedność czasu, miejsca i akcji nie jest konieczna.
Inspiracje lekturowe
Arystoteles, Retoryka. Poetyka, tłum. Henryk Podbielski, Warszawa, 1988.
Paweł Tkaczyk, Narratologia, Warszawa 2017.
Wojciech Otto: Paradygmat i suspens. O dramaturgii scenariusza filmowego
Jacek Dąbała, Tajemnica i suspens. Wokół problemów creative writing, Lublin 2004.
Zdjęcie: w Domu Słów Joanna Jędrzejewska
