Spis treści modułu:
- Spotkanie - podstawa relacji
- Jak wejść w interakcję z Rozmówcą?
- Warunki dobrego spotkania
- Jak zadawać pytania
- Spotkanie z bohaterem
Opracowała: Katarzyna Michalak
Spotkanie – podstawa relacji
Reportaż rodzi się z sytuacji spotkania – pisał w Podróżach z Herodotem Ryszard Kapuściński.
W czasach, gdy nowe technologie pozwalają na błyskawiczną wymianę informacji; gdy dziennikarstwem można zajmować się nie wychodząc z domu lub z redakcji, reportaż jest bodaj ostatnim gatunkiem, który opiera się na głębokim spotkaniu z drugim człowiekiem.
Mało tego, jak twierdzi „Cesarz reportażu” – rozmówca, bohater reportażu jest jego współtwórcą:
(..) to, o czym piszemy w reportażach, pochodzi od ludzi, i relacja ja-on, ja-inni, jej, jakość i temperatura, będzie później wpływać na wartość tekstu. Od ludzi zależymy i reportaż jest może najbardziej zbiorowo tworzonym gatunkiem pisarskim.
Tak rozumiany reportaż może stać się narzędziem służącym wzajemnemu poznaniu, budowaniu dialogu i porozumienia miedzy przedstawicielami różnych kultur czy światopoglądów. Przedstawiciele gatunku pragną „objaśniać świat”, szczególnie przyglądają się sytuacjom konfliktowym, zarówno w wymiarze politycznym, społecznym jak i indywidualnym.
Bohaterowie reportażu to często ludzie wykluczeni, niezrozumiani, samotni.
Inni.
Zadaniem autora reportażu jest nie tylko zrelacjonowanie ich losu, ale również takie prowadzenie narracji – by stosunek odbiorcy do przedstawionej historii nie był obojętny.
Kapuściński wzywał reporterów/dziennikarzy do praktykowanie filozofii Emmanuela Lévinasa, zwanej filozofią dialogu albo filozofią spotkania. Nurt ten zajmuje się problematyką człowieka „Ja” i jego relacją z drugim człowiekiem.
Spotkanie z „Innym” ma wymiar najważniejszego doświadczenia. Jego treścią powinien być DIALOG. Celem zaś DIALOGU – wzajemne ZROZUMIENIE, które z kolei ma doprowadzić do nawiązania bliskiej relacji z INNYM.
Jak wejść w interakcję z Rozmówcą?
Reporter – opowiadacz w czasach, gdy nikt nikogo nie słucha – ma za zadanie budować mosty miedzy swoimi bohaterami a odbiorcami.
Aby to się udało, najpierw on musi wejść w bliską interakcję z rozmówcą.
Umiejętność prowadzenia dialogu, odkrywania potrzeb i nawiązywania relacji z klientami, jest podstawą wielu zawodów.
Umiejętności komunikacyjne przydadzą się na każdym etapie Twojej pracy: od rozmowy kwalifikacyjnej, przez współpracę w zespole, po kontakty na zewnątrz organizacji.
Odgrywają też ogromną rolę w relacjach prywatnych, o czym chyba nie trzeba nikogo przekonywać.
Ważne! W poprzednim module został poruszony temat uważności w postrzeganiu innych, która polega na byciu tu i teraz, w określonej sytuacji, a nie ocenianiu czy kategoryzowaniu.
Spotykając bohatera swojego reportażu, skupiaj się na spotkaniu tu i teraz. Nie oceniaj i nie przenoś na niego swoich oczekiwań.
Kieruj rozmową, ale nie manipuluj rozmówcą.
Nastaw się na poznanie, a nie miej gotowych odpowiedzi na swoje pytania.
Warunki dobrego spotkania:
1. Czas podczas spotkania z naszym bohaterem nigdy nie patrzmy na zegarek. Czas jest cenną walutą. Zawsze mamy go za mało, ale inwestowanie go w relacje, może bardzo zaprocentować. Jako reporter musisz być gotowy na poświęcenie czasu bohaterom, na rozmowy wokół tematu, na bliższe poznanie „Innego”.
W różnych sytuacjach zawodowych często irytujemy się, gdy ktoś zabiera nam zbyt dużo czasu, i uważamy, że nie mamy go na nieistotne pogawędki. Pomyśl jednak czy nie zdarzyło Ci się, że z pozoru błaha informacja w trakcie czasochłonnej konwersacji, stworzyła przestrzeń do porozumienia między Tobą a inną osobą? A może Ty podjąłeś jakąś decyzję, tylko dzięki temu, że ktoś Cię wysłuchał i poświęcił Ci swój czas?
Na wartościowe relacje potrzebujemy czasu. Nie znaczy to, że musimy poświęcać go bardzo dużo i bezgranicznie. Ważna jest jakość czasu, który poświęcamy innym. Niech ten czas będzie uważny, tylko dla tej osoby. Niech jej sprawa, problem, sytuacja, będą w tym konkretnym czasie najistotniejsze.
Przypomnij sobie ćwiczenie z uważnego słuchania. Zastosuj je w praktyce poświęcania czasu – wsłuchaj się tylko w osobę, z którą masz spotkanie. Nie reaguj na telefon, zawieś swoje myśli.
Uważnie wpatrz się i wsłuchaj w swojego bohatera. A poświęcony czas, uwaga i słuchanie zaowocują prawdziwą relacją.
2. Przestrzeń przyjazna naszemu rozmówcy – dom, miejsce pracy – reportaży nie nagrywa się w studiach telewizyjnych czy radiowych.
Bohater musi czuć się swobodnie i bezpiecznie. Wybieraj miejsca, w których może czuć się sobą.
To trochę tak, jak z pierwszą randką – jeśli zorganizujesz ją w ekskluzywnej restauracji z owocami morza, choć na co dzień najlepiej czujecie się, jedząc pizzę, to być może olśnisz partnera, ale czy naprawdę będziecie sobą?
3. Przyjęcie przez reportera postawy ucznia – to nasz rozmówca jest mistrzem.
Gdy spotykamy naszego idola, to okazujemy mu podziw, wyrażamy szacunek i chcemy wiedzieć, jak osiągnął swój sukces.
Wyobraź sobie, że masz szansę spotkać ze swoim ulubionym piosenkarzem, twórcą, aktorem itd. Gdy mistrz mówi, słuchamy go w skupieniu, nie rozpraszamy uwagi, zadajemy pytania, na które chcemy znać odpowiedź.
Gdybyśmy każdego rozmówcę traktowali jak mistrza, zobacz jak inne byłyby nasze relacje. Każdy czułby się doceniony, wartościowy i potrzebny.
4. Skromny, nierzucający się w oczy strój reportera. Pamiętaj, że gwiazdą spotkania jest Twój bohater. Strój powinien być stosowny do okazji i wyrażać szacunek do rozmówcy, nie może sugerować, że za godzinę biegniesz na dyskotekę.
5. Opowiedzenie o sobie, o własnej motywacji – warto wyjaśnić bohaterowi, dlaczego inspiruje nas temat, co dostrzegamy w nim niezwykłego. Ludzie często czują się nierozumiani, niedowartościowani. Warto mówić, że ich historia ma dla nas znacznie.
6. Cierpliwe słuchanie, nieprzerywanie rozmówcy, reagowanie mimiką (wykazywanie zainteresowania) – jeśli słuchasz kogoś naprawdę i z zaangażowaniem, jeśli Twój umysł i ciało są w obecne w sytuacji tego spotkania, nie będziesz mieć kłopotów z adekwatną reakcją niewerbalną.
7. Kontakt wzrokowy – pamiętaj, że patrzenie w oczy pomaga w nawiązaniu relacji, buduje też wzajemne zaufanie. Nie można jednak kogoś świdrować wzrokiem i wpatrywać się niego nieustanie. O kontakcie wzrokowym pamiętaj również w sytuacjach stresujących rozmów, np. podczas rekrutacji do pracy.
8. Trzymanie mikrofonu/dyktafonu poniżej linii wzroku rozmówcy – niech sprzęt nie zwraca nadmiernej uwagi. Pamiętasz jak się sam nagrywałeś? Dla rozmówcy, to także może stanowić lekki dyskomfort.
Jak zadawać pytania?
1.Kolejność zadawania pytań
Nasz bohater to zwykle osoba doświadczona przez życie. Aby opowiedział nam o swoich najważniejszych doświadczeniach w sposób ufny, autentyczny i szczery, musimy go ze sobą „oswoić”.
Jak to zrobić? Oprócz wspomnianej wcześniej skromności, wejścia w pozycję ucznia, ujawnienia własnej motywacji, należy do rozmowy podejść z taktem i delikatnością.
Nie wytaczać od początku najcięższych dział. Reporter musi wyobrazić sobie, z czym chce pozostawić odbiorcę reportażu.
Co w danej opowieści jest najważniejsze – co będzie stanowić jej kulminację?
Pytania dotyczące najważniejszych kwestii nie mogą być zadawane na początku rozmowy.
Zaczynamy od pytań neutralnych, nawet nie związanych z samym tematem, np.: czy dobrze się tu mieszka?; czy trudno było zgromadzić taką kolekcję doniczkowych roślin? Pytania o rzeczy najistotniejsze powinny być zadawane dopiero, gdy kontakt miedzy reporterem a bohaterem będzie naturalny. Pamiętajmy też, że nie pytamy wyłącznie o fakty, ale o to wszystko, co może pobudzić wyobraźnię odbiorcy.
2. Pytania otwarte
W reportażu chcemy przekazać nie tylko fabułę (co się wydarzyło), ale kolory, dźwięki, smaki, zapachy otaczającego świata.
Dlatego też unikamy pytań z tezą, zaczynających się od zaimka „czy” (nasz rozmówca może nam wtedy odpowiedzieć tylko jednym słowem; tak lub nie).
Jeśli chcemy usłyszeć opis, obraz, anegdotę, musimy zadawać pytania otwarte typu:
– „ Ciekawi mnie, jak?..”,
– „Chciałabym sobie wyobrazić…”,
– „ A pamiętasz, jak to było, gdy…”.
Musimy jednak pamiętać o odpowiedzialności za te osoby.
Nasz rozmówca, pod wpływem nowego doświadczenia i związanych z nim emocji, może utracić instynkt samozachowawczy; może tym, co mówi zaszkodzić sobie, czy swojej rodzinie. W takim wypadku z pewnych fragmentów materiału musimy zrezygnować.
3. Pytania potwierdzające
Pytania zamknięte zadawaj tylko wtedy, gdy potrzebujesz potwierdzenia faktu, zdarzenia, stanowiska bohatera. Gdy kwestia nie jest dla Ciebie jasna i chcesz mieć pewność, że wszystko dobrze rozumiesz.
Inspiracje
Ryszard Kapuściński, Ten Inny, Kraków 2013.
Bengt Bok, Encounter with the Other: Some reflections on interviewing, Stockholm 2014.
Lawrecnce Grobel, Sztuka wywiadu. Lekcje mistrza, Wydawnictwo Wojciech Marzec 2006.
Marcel Łoziński, Wszystko może się przytrafić, (dokument filmowy).
Zdjęcie: Kacper Kmieć
