.Opracowała: Katarzyna Michalak
Jak znaleźć temat?
Poszukiwanie tematu reportażu to sprawa bardzo indywidualna. Niektóre historie są z nami od dawna i tylko czekają na swój moment, a inne rodzą się w wyniku wielu poszukiwań. Niektóre przychodzą same i każą się opisać, a są i takie, które chowają się przed reporterem i trzeba włożyć dużo wysiłku, aby je odkryć.
Historie leżą na ulicy, to często powtarzane zdanie na różnych kursach twórczego pisania. Często powtarzane, nie oznacza nieprawdziwe czy mniej wartościowe.
Jako twórcy jesteśmy otoczeni przez niesamowite opowieści, ale musimy trenować uważność, aby je dostrzegać i doceniać.
Dostrzec i zrozumieć
Reportaż rodzi się z potrzeby ZROZUMIENIA: człowieka, wydarzenia, procesu. Ta potrzeba musi być na wskroś osobista. Zajmowanie się tematem z góry narzuconym (np. przez szefa redakcji) nie wróży sukcesu…
Reportaż wymaga zaangażowania i ciekawości, ale zanim zrodzi się w Tobie potrzeba znalezienia odpowiedzi na nurtujące pytania, trzeba umieć je zauważyć i zadać.
To, co nazywamy literackością reportażu, jest kształtem, fabułą ujrzaną przez reportera, wydobytą z faktów, z dramatyzmem ich narastania, wyodrębnionym z rzeczywistości, z opowiadań i dokumentów – pisał klasyk reportażu Krzysztof Kąkolewski.
Choć reporterski fach kojarzy się z podróżowaniem, tematów naszych opowieści nie musimy szukać daleko. Ciekawe historie dzieją się tuż obok: w naszym mieście, w sąsiedztwie, w rodzinie.
Ważne jest jednak to, aby reportaż zmuszał do myślenia. Nie tyle dawał odpowiedzi, co stawiał pytania.
Próbę znalezienia odpowiedzi pozostawiamy odbiorcy, tym samym wywołując refleksję.
Wybitny autor reportaży Mariusz Szczygieł mówił: Reportaż jest o tym, o czym jest, i o czymś jeszcze.
5 podstawowych pytań reportera
Przystępując do pracy nad zbieraniem materiału warto odpowiedzieć sobie na pięć podstawowych pytań:
1. Dlaczego chcę opowiedzieć tę historię?
2. Co jest w niej ważne dla mnie?
3. Dlaczego inni powinni ją poznać?
4. Do jakich przemyśleń natury ogólnej może ona skłonić odbiorców?
5. Gdzie mogę zdobyć ważne informacje, kto może mi ich udzielić, w jaki sposób udokumentować historię (czy są świadkowie, dokumenty, wspomnienia, miejsca, które należy odwiedzić itp.)?
Cechy dobrego tematu
Temat reportażu powinien być interesujący, zaskakujący.
Musi przykuwać uwagę. Potrafi to zdziałać temat dotychczas nieporuszany lub temat znany, ale opowiedziany w całkiem nowy sposób, sugerujący nową interpretację.
Na pewno możemy wyróżnić tematy zawsze atrakcyjne (wg belgijskiego reportażysty Edwina Brysa):
1) nowe, oryginalne, niepublikowane, nieznane;
2) relacje naocznych świadków, świadectwa, ujawnienie nowych faktów;
3) miejsca zwykle niedostępne dla przeciętnego obywatela;
4) wyjątkowe osobowości;
5) gorące newsy;
6) przygoda.
Ale dobry temat to nie wszystko; on nie jest gwarancją sukcesu; bo sukces zależy nie tyle od tego O CZYM, ale JAK coś opowiemy, a jeszcze wcześniej – czy wydobędziemy wewnętrzną dynamikę tematu, czyli KONTRAST.
Konflikt w opowieści
Sednem każdego tematu powinno być NAPIĘCIE, KONTRAST, ŚCIERANIE SIĘ PRZECIWSTAWNYCH SIŁ.
Pamiętacie z dzieciństwa swoje ulubione bajki? A dziś, które filmy oglądacie najchętniej?
Zapewne te, w których bohater walczy z przeciwnościami. To nie musi być wyłącznie osobowy przeciwnik.
Owo napięcie może występować pomiędzy: przeszłością a teraźniejszością, pragnieniem a niemocą, marzeniem a rzeczywistością, jednostką a społeczeństwem, tradycją a nowoczesnością, dramatem a humorem etc.
Znalezienie owego napięcia w temacie, którym chcemy się zająć, gwarantuje większą dynamikę i siłę oddziaływania reportażu.
Aktant model
Narzędziem przydatnym do badania potencjału naszego tematu może być tzw. AKTANT MODEL.
Główny aktant – podmiot ma wolę wykonania działania. Wolą podmiotu jest jakiś obiekt. W staraniach podmiotu o uzyskanie obiektu ma on pomocnika i przeciwnika.
W miejsce PODMIOTU wpisujemy imię głównego bohatera opowieści (może nim być człowiek, miejsce, idea). OBIEKT – to cel działania, sytuacja, do której bohater dąży – spróbujmy ją nazwać. Zastanówmy się też, co sprzyja (POMOCNICY), a co przeszkadza (PRZECIWNICY) w osiągnięciu przez nasze-go bohatera celu.
Jeśli potrafimy nazwać działające w świecie przedstawionym przeciwstawne siły, oznacza to, że natrafiliśmy na DOBRY TEMAT.
Dobrze, gdyby nasz reportaż wychodził od jednostkowego zdarzenia i zdążał ku uniwersaliom, dotykał generalnej prawdy o życiu.
Dzięki temu z opowieścią utożsami się znacznie więcej osób. Nawet, gdy przedstawiasz losy osoby wyjątkowej i niezwykłej, pamiętaj, żeby zawsze zastanowić się, co sprawiło, że ta historia wydała Ci się aż tak pociągająca.
Na przykład; opowieść o małej romskiej żebraczce; jest zarazem – opowieścią o stosunku Polaków do Romów; o romskim prawe zwyczajowym i jego konsekwencjach, ale także o możliwości wyboru drogi życiowej, czy wpływie wychowania na nasze postawy.
Na koniec mały test, mający na celu sprawdzenie, czy masz potencjał, by zostać dobrym opowiadaczem. Które cechy opisują Ciebie?
Cechy reportażysty:
1. Ciekawość świata i potrzeba opowiadania o nim:
– zdarza Ci się usłyszeć np. w autobusie dialog, który Cię zaciekawi i potrafisz rozmyślać, jak skończyła się czyjaś historia;
– a może przeszukujesz internet, gdy natrafisz na fascynujący wątek, np. w oglądanym serialu;
– dzwonisz do przyjaciela, aby opowiedzieć o tym, co Cię właśnie spotkało;
– masz oko do detali, zauważasz drobiazgi, które nie pasują do całości?
2. Wrażliwość, empatia, ciepło:
– wzruszasz się na filmie lub w trakcie lektury. Nie musisz od razu płakać, ale czujesz, że historia poruszyła Twoje serce;
– Nie przechodzisz obojętnie obok potrzebujących, zastanawiasz się, w jaki sposób możesz pomóc;
– znajomi dzwonią do Ciebie po pomoc, radę, spotkanie i mówią, że na Ciebie można liczyć w trudnych sytuacjach?
– a może zdarzyło Ci się zareagować w sytuacji cudzej krzywdy?
3. Doświadczanie sobą:
– zapamiętujesz smaki i zapachy ze swoich podróży;
– opisując jakieś miejsce odwołujesz się do wszystkich zmysłów;
– pamiętasz emocje, towarzyszące różnym doświadczeniom;
– zwracasz uwagę na szczegóły, pamiętasz często więcej niż inni?
4. Rzetelność:
– mówisz prawdę, nawet jak nie jest korzystna dla Ciebie;
– dotrzymujesz terminów, szanujesz cudzy czas;
– starasz się jak najlepiej wywiązywać ze swoich obowiązków;
– nie wierzysz we wszystko, ale wszystko sprawdzasz, najlepiej dwa razy?
5. Cierpliwość:
– nie obrażasz się, gdy ktoś nie ma czasu się spotkać;
– potrafisz spędzić klika godzin, aby znaleźć właściwe źródło informacji;
– nie zniechęcasz się przy pierwszej porażce;
– potrafisz słuchać o cudzych problemach, bez skupiania się na własnych?
6. Odwaga:
– zdarza Ci się zagaić rozmowę z obcą osobą, bo wydała Ci się interesująca?
– potrafisz poprosić o spotkanie kogoś, kto pełni ważną funkcję społeczną?
– potrafisz mówić prawdę, nawet jak jest niewygodna dla Ciebie lub dla Twojego otoczenia?
– potrafisz odmawiać?
7. Zmysł estetyczny w odbieraniu świata:
– zdarzyło Ci się zachwycić usłyszaną melodią, czyimś pięknym głosem lub muzyką płynącą z otoczenia?
– potrafisz dostrzec w tłumie, coś pięknego, oryginalnego lub wzruszającego?
– czy potrafisz zatrzymać się w biegu i zrobić zdjęcie pejzażu, kwiatu, obiektu, bo Cię zachwycił?
– Ważne jest dla Ciebie estetyczne wyrażanie siebie, przez ubiór, przez makijaż lub przez aranżację przestrzeni? Dostrzegasz taką dbałość u innych osób?
Inspiracje lekturowe
M. Kaziów, Artystyczny reportaż radiowy. Reporter: autor i reżyser, „Kontrasty” nr 3, s.37. – tu m.in. o roli autora reportażu, naznaczeniu dzieła jego osobowością i emocjami;
„Silny motyw zawsze towarzyszy dobrze opowiedzianej historii.” – mówi w pasjonującym wykładzie scenarzysta znanych filmów animowanych Andrew Stanton. Wysłuchaj wystąpienia na ted talks lub wykorzystaj podany link:
Zajrzyj także do poradników creative writing Katarzyna Bonda, Maszyna do pisania. Kurs kreatywnego pisania , Wydawnictwo Muza, 2015.
Dwight V. Swain, Warsztat pisarza. Jak pisać, żeby publikować?, Wydawnictwo Pasja Pisania, 2015.
Zdjęcie: Zofia Borzdyńska
