.Spis treści modułu:
- Patrzeć znaczy widzieć?
- Pierwsze wrażenie
- Widzenie i relacje
- Widzenie a emocje
- Diagnoza emocji
- Techniki przedstawiania świata w reportażu
Opracowały: Magdalena Piechota, Elżbieta Pawlak-Hejno
Patrzeć znaczy widzieć?
Zmysł wzroku pozwala na wchłanianie potężnych ilości informacji w ułamku sekundy.
W dziennikarstwie powstało nawet powiedzenie, że dobre zdjęcie mówi więcej niż tysiąc słów. Czy wciąż tak jest?
Żyjemy w kulturze audiowizualnej, obrazy otaczają nas, a czasem wręcz atakują nie tylko przez media, ale także w miejskiej przestrzeni czy w czasie podróży (reklamy, szyldy, plakaty, bilbordy).
Czy wciąż umiemy nie tylko patrzeć, ale i widzieć?
Spotykając drugiego człowieka, w ciągu pierwszych sekund oceniamy go, nie zawsze świadomie, przede wszystkim po tym, jak wygląda. Nasze umysły potrzebują szybkiego zaszufladkowania, bo to daje spokój poznawczy.
Młody, bardzo krótko obcięty mężczyzna w sportowym stroju, starsza kobieta w rozczłapanych butach i szarym palcie, dziewczyna w wyciągniętym swetrze, okularach i bez makijażu…
Szybko następuje przyporządkowanie każdej z tych postaci do kategorii osób. Ktoś jest niebezpieczny, ktoś biedny, ktoś jest typowym nerdem, na pewno pełnym kompleksów.
Kategoryzujemy i stereotypizujemy w ten sposób, bo korzystamy z podstawowego systemu skojarzeń, nie wnikając w jedyność i niepowtarzalność człowieka, którego widzimy. To raczej wizualne rozpoznawanie niż widzenie.
Pierwsze wrażenie
Towarzyszy świadomość wywierania pierwszego wrażenia. Pamiętamy o tym przede wszystkim w sytuacjach dla nas szczególnych. Na przykład w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej, staramy się wypaść jak najlepiej, aby przyszły pracodawca chciał właśnie z nami współpracować. Myślimy o odpowiednim stroju, czytamy informacje na temat przyszłej firmy, trenujemy argumenty przemawiające na naszą korzyść, korzystając z licznych poradników w sieci.
Czy jednak na co dzień towarzyszy Ci świadomość, że ludziom wystarczy kilka, kilkanaście sekund, aby wyrobić sobie zdanie na Twój temat?
Twój przypadkowy strój, zamyślenie, niekontrolowany nawyk, mogą stać się podstawą do zaszufladkowania Cię w jakiejś kategorii? Z patrzenia na innych wyciągamy rozmaite wnioski, nie tylko o przynależności do jakiejś kategorii, ale także o kondycji życiowej, inteligencji, poglądach, zainteresowaniach.
Nasze procesy poznawcze są od nas niezależne, nie wpłyniesz to, że Twój mózg po 30 sekundach będzie mieć pierwszą opinię o nowo poznanej osobie, ale świadomość tego procesu, może być pierwszym krokiem do wprowadzenia zmiany w relacjach interpersonalnych.
Widzenie i relacje
Pamięć, że to, co Ty myślisz o innych, odnosi się także do tego, co inni myślą o Tobie, ułatwi Ci walkę z stereotypami oraz poszerzy horyzonty poznawcze.
Uważne patrzenie zaprasza do przełamania rutyny w odbieraniu świata poprzez zmysł wzroku.
Jak bardzo zmysł wzroku wpływa na nasze wybory ilustrują liczne doświadczenia kulinarne. Estetyka niektórych dań skłania do zrobienia im fotografii, a innych do tego, że odmawiamy poczęstunku. Znasz takie domowe przysmaki, które są wyśmienite, ale na talerzu wyglądają zupełnie nieapetycznie? A może próbowałeś smakołyku, który wyglądał dziwnie i nietypowo, a smakował jak coś, co znasz od dawna?
Te proste skojarzenia pomogą nam zrozumieć, że nasze oczy dostarczają nam pierwszej informacji, ale żeby móc przekonać się, czy jest ona prawdziwa, musimy otwierać się na głębsze poznanie. Podobnie jest z ludźmi, których spotykamy. Niektórzy nie zachęcą nas swoim wyglądem do relacji, ale słuchanie, rozmowa, jakość spędzonego czasu sprawią, że zyskamy przyjaciół.
W wielu zawodach poleganie na pierwszym wrażeniu też może być mylące. Za przykład niech posłuży dzień z życia sprzedawcy, który walczy o prowizję.
Nasza znajoma, kiedy ma zły humor biega lub kupuje biżuterię. Traf chciał, że jednego dnia potrzebowała zrobić te dwie rzeczy jednocześnie. W ramach treningu pobiegła ścieżką rowerową do galerii. Sprzedawczyni w sklepie jubilerskim, szybko otaksowała wzrokiem jej sportowy strój i zmierzwione włosy. Nie poświęciła jej czasu, wybierając w pierwszej kolejności parę, która oglądała pierścionki zaręczynowe. Koleżanka znużona czekaniem i obojętnością, poszła do innego jubilera, gdzie kupiła bransoletkę za jedyne 8000 zł. Kiedy wychodziła z galerii, usłyszała jak para oglądająca pierścionki skomentowała fakt, że ich koleżanka znacznie zawyżyła cenę swojego, żeby się popisać. Poleganie na pierwszym wrażeniu, zupełnie nie opłacało się sprzedawczyni, prawda?
Ostatnim, bardzo ważnym elementem relacji jest KONTAKT WZROKOWY. Pamiętaj, że patrzenie w oczy świadczy o uczciwości intencji, pomaga nam skoncentrować się na odbiorcy, wyraża szacunek. Jednak zbyt długi, nieprzerwany kontakt wzrokowy budzi w nas niepokój i poczucie dyskomfortu. W trakcie rozmów nawiązuj kontakt wzrokowy z odbiorcą, ale dawaj mu także chwile wytchnienia. Poćwicz z bliską osobą patrzenie w oczy, to najprostsze na świecie ćwiczenie jest niezwykle użyteczne.
Widzenie a emocje
W uważnym wiedzeniu mogą przeszkadzać nasze emocje: Pojawiają się w wyniku kontaktu z otaczającym światem i kształtują reakcje wobec niego (DZIAŁANIE). Emocje są środkiem pozwalającym przełożyć zdarzenia zewnętrzne na język osobistych znaczeń: ROZUMIENIE, WARTOŚCIOWANIE.
W psychologii istnieje wiele teorii porządkujących wiedzę o emocjach. Proponujemy Ci zapoznanie z podstawami teorii Roberta Plutchika:
Źródło: P. G. Zimbardo, Psychologia i życie, Warszawa 1999.
A. osiem podstawowych emocji rozwiniętych ewolucyjnie,
B. są wrodzone i warunkują zachowania adaptacyjne (przetrwanie),
C. emocje podstawowe łącząc się tworzą emocje złożone,
D. kombinacje połączeń emocji odpowiedzialne są za konkretne przeżycia,
E. diady to mieszaniny dwóch podstawowych emocji.
Wykonaj proste ćwiczenie, które pomogą Ci lepiej zrozumieć wpływ patrzenia na emocje.
Podziel emocje na te, które w Twojej opinii mogą służyć uważnej percepcji rzeczywistości, oraz na te, które zaburzają nasze widzenie.
W jakim stanie emocjonalnym najlepiej podejmować decyzje, a kiedy należy się wstrzymać z działaniem?
Jakie frazeologizmy, metafory, powiedzenia, przysłowia odnoszą się w języku do tych emocji? Jak najczęściej są wyrażane?
Wyobraź sobie, że wracasz wieczorem do domu, a na Twojej ulicy jest pusto. Nagle dostrzegasz postać w kapturze pod swoją klatką. Zastanów się, jaka byłaby Twoja reakcja pod wpływem różnych emocji. Jak można zinterpretować sytuację pod wpływem tego, co czujemy?
Te ćwiczenia pomogą Ci także w budowaniu Twojej opowieści. O ile łatwiej nam zrozumieć drugą osobę, gdy wyobrażamy sobie jak mogła się poczuć. Łatwiej jest też wpisać emocje w tekst, gdy potrafimy dobrze zdiagnozować bodźce.
Diagnoza emocji
Ważną umiejętnością reportera jest diagnozowanie emocji: własnych, aby poszukiwać ich źródeł w podejmowanym temacie, cudzych, aby oddać je w opowiadanej historii. Co pomaga Ci w rozpoznawaniu emocji? Paul Ekaman zapoczątkował badania nad ekspresją mimiczno-ruchową i wyróżnił strach, złość, smutek, radość, wstręt, zaskoczenie, jako emocje podstawowe. Czy możesz zrobić minę wyrażającą wybraną emocję?
Wzrok reportera
Ostatni punkt reporterskiego patrzenia wiąże się ze zmysłową obecnością i angażowaniem wzroku w uważne patrzenie i dostrzeganie. Dla reportera umiejętność wyszukiwania nieoczywistych detali oraz elementów charakterystycznych jest niezwykle przydatna w opisach, wizualizacjach, przenoszeniu odbiorców na miejsce wydarzeń. Podczas spotkania ze studentami na Wydziale Politologii Mariusz Szczygieł opowiadał o zdjęciu w ramce, które dostrzegł w domu swojego bohatera. To zdjęcie nie tylko ułatwiło mu nawiązanie relacji z rozmówcą, ale także odkryło inny wymiar opowieści.
W ramach ćwiczenia uważności wybierzcie w grupie wspólny przedmiot. Powinien być na tyle duży, aby mógł być swobodnie widziany przez grupę. Warto ustawić przedmiot w ten sposób, aby każdy z uczestników widział go z innej perspektywy. Niech każdy skupi się w spokoju i w ciszy na przedmiocie, a po chwili opowie, jak widzi przedmiot, co w nim dostrzega. Popatrz na przedmiot, tak jak widzisz jakbyś widział go po raz pierwszy w życiu i postaraj się przedstawić wszystko, co się da zobaczyć.
Patrzenie z różnych perspektyw
Stań przy drzwiach w swoim pokoju lub w innym wybranym miejscu. Postaraj się odnotować wszystko co widzisz. Następnie zmień miejsce (może być środek pomieszczenia) i ponownie opisz co widzisz. Przejdź na drugi koniec pokoju, i uchwyć różnicę, między pierwszym opisem a ostatnim. A teraz wczuj się w emocje: jakie uczucia towarzyszyłby gościowi, który wchodzi frontowymi drzwiami, a co mógłby poczuć złodziej wdzierający się przez okno?
Inspiracje:
Roland Barthes, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, Warszawa 1996.
Paul Ekman, Emocje ujawnione, Warszawa 2012.
Patrzenie i widzenie w kontekstach kulturoznawczych, red. J. Dziewit, M. Kołodziej, A. Pisarek, Katowice 2016.
Mark Leary, Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji, Gdańsk 2007 – książka nie jest poradnikiem, ale podręcznikiem omawiającym zagadnienia z zakresu autoprezentacji, wyjaśnia mechanizmy kreowania i dekodowania wizerunku.
Zdjęcie: Zofia Borzdyńska
Warto zaznaczyć, że umiejętność zobaczenia rzeźby w chaosie części i stalowych odpadków, to także wielka sztuka uważności.
